Evrensel Temel Gelir Nedir?
Evrensel Temel Gelir (ETG), her bireye –çalışıp çalışmadığına, gelir düzeyine, eğitimine ya da sosyal statüsüne bakılmaksızın– devlet tarafından düzenli, koşulsuz ve sabit bir miktarda para verilmesi fikridir.
Bu gelir, temel yaşam giderlerini karşılayacak düzeyde olmalı ve kişiye, hayatta kalmak için çalışmaya zorlanmadan yaşamını sürdürebilme güvencesi sunmalıdır.
ETG’nin Temel Özellikleri:
-
Evrensellik:
Herkes, ayrım gözetmeksizin bu geliri alır. Zengin ya da yoksul fark etmez. -
Koşulsuzluk:
Gelir almak için çalışmak, iş aramak ya da belli bir yaş grubunda olmak gerekmez. -
Düzenlilik:
Belirli aralıklarla (genellikle aylık) verilir. -
Bireysellik:
Hane bazlı değil, kişi bazlıdır. Her bireyin hakkıdır.
ETG Neden Tartışılıyor?
✅ Destekleyenler Ne Diyor?
- Yoksulluğu ortadan kaldırır: Herkesin asgari bir geçim düzeyi olur.
- Otomasyon sonrası gelir kaybına çare olur: Yapay zekâ ve robotlar yüzünden işini kaybedenlere yeni bir ekonomik güvence sunar.
- İnsani özgürlüğü artırır: İnsanlar sevmedikleri işlere mahkûm kalmaz. Yaratıcılık ve gönüllü işler artar.
- Sosyal yardım sistemlerini sadeleştirir: Karmaşık bürokrasi yerine tek bir sistem olur.
❌ Eleştirenler Ne Diyor?
- “Çalışmayı caydırır” endişesi: İnsanlar çalışmayı bırakır mı?
- Maliyet çok yüksek olabilir: Devlet bütçeleri bunu karşılayabilir mi?
- Gerçek değişimi örter: Yoksullukla mücadele yerine “sus payı” olur.
- Zenginler de alacağı için adaletsiz olabilir: Kaynaklar israf edilebilir.
Denemeler Nerede Yapıldı?
- Finlandiya: 2017-2018 arasında işsizlere verilen ETG, psikolojik rahatlama sağladı ama istihdam üzerinde büyük bir etki yaratmadı.
- Kanada: 1970’lerde “Mincome” deneyi ile yoksulluğun azaldığı gözlemlendi.
- Hindistan, Kenya, Namibya: Bazı bölgelerde yapılan denemelerde temel sağlık ve eğitimde olumlu gelişmeler oldu.
- ABD: Alaska’da yıllardır benzer bir sistem uygulanıyor (Alaska Permanent Fund).
Yapay Zekâ ve Gelecekte ETG
Yapay zekâ çağında, üretimin insan gücüne ihtiyaç duymadan gerçekleşmesi artık bir gerçek.
Bu bağlamda ETG şu sorunun yanıtı olabilir:
“Eğer makineler çalışıyorsa, insanlar neyle geçinecek?”
Ancak bu cevap yeterli mi, yoksa yeni bir “sadaka kapitalizmi” mi kuruluyor?
Sonuç: Umut mu, Tuzak mı?
Evrensel Temel Gelir, insan onuruna yakışır bir yaşam için bir umut ışığı olabilir.
Ama bu fikir, sistemin eşitsizliklerini meşrulaştıran bir “sus payı”na dönüşürse,
adalet değil; sessizlik egemen olur.
Gerçek soru şudur:
İnsanlara para mı veriyoruz, yoksa haklarını mı iade ediyoruz?