Özet olarak, Türk Kurtuluş Savaşı’na (Millî Mücadele) yönelik mali ve askerî desteğin kaynağı olarak ders kitaplarında sıklıkla anıldığı biçimiyle “Sovyet Rusya”nın değil, esasen Buhara Müslümanları ve Orta Asya Türkleri’nin huzurunda yükselen bir dayanışma ruhu vardır. Osman Kocaoğlu başkanlığındaki Buhara Halk Cumhuriyeti Meclisi, hazinedeki 100 milyon altın rublelik bir kaynağı Anadolu’ya ulaştırmak üzere oybirliğiyle taahhüt etmiş; Sovyet makamları aracılığıyla kısmi nakiller gerçekleştirilmiş, halk bağışları ise tüfek, cephane ve diğer mühimmat şeklinde destek sağlamıştır. Ne var ki, bu destanın çoğu Sovyet bürokrasisinin engellemeleriyle çeyrek oranında bile Türkiye’ye ulaşamamış, zaman içinde sözlü tarihimizden silikleşmiştir. Aşağıda, bu müstesna işbirliğinin kökeni, icra süreci ve kalıcı izleri ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır.
Tarihsel Bağlam: Buhara’nın Konumu ve Dayanışma Kültürü
Buhara Hanlığı’ndan Halk Cumhuriyetine
Buhara Hanlığı, 1918’e dek Çarlık Rusyası’na bağlı yarı özerk bir devlet olarak yaşadı; bu zenginliğin temelinde Fergana Vadisi’nin verimli toprakları ve bölgesel ticaret vardı .
Eylül 1920’de Hanlığın yıkılmasıyla kurulan Buhara Halk Cumhuriyeti, ilk ve son Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu (Polat Usman Khodzhayev) önderliğinde “Yaş Bukhara” hareketinin modernist ve milliyetçi tezlerini yeşertti .
Küresel İmkanlardan Yerel Dayanışmaya
Bölge halkı, yalnızca merkezî devlet iradesinden değil, tabandan gelen bağışlarla da Anadolu yardımının bir parçası oldu; Sovyet federasyonu içindeki Buhara, Türkistan ve Kırgızistan gibi cumhuriyetlerde kolektif destek toplandı ve tüfek, fişek gibi donanımlar cepheye sevk edildi .
Millî Mücadele’ye Mali ve Askerî Destek Operasyonu
100 Milyon Altın Ruble Kararı
Buhara Halk Cumhuriyeti Meclisi, 23 Eylül 1921’de oybirliğiyle Anadolu’ya 100 milyon altın ruble yardım yapma kararı aldı .
Bu yardım vaadi, hem Osman Kocaoğlu’nun hem de dönemin Dışişleri Bakanı Feyzullah Hocayev’in yoğun diplomatik çabalarıyla formüle edildi .
Nakil ve Kısmi Teslimatlar
Hazineden Sovyet Merkez Hükûmeti’ne teslim edilen 100 milyon altın rubleden, Moskova aracılığıyla Osmanlı makamlarına ulaştırılan toplam miktarın 17,5 milyon ruble olduğu kaydedilmiştir; birinci dilimde 3.066.800, ikinci dilimde 9.800.000 ve üçüncü dilimde 4.600.000 altın ruble gönderilmiştir .
Ayrıca, Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti lideri Neriman Nerimanov’un arabuluculuğunda ek olarak 500 kilogram altın ruble desteği sağlanmıştır .
Silah ve Cephane Sevkiyatı
Sovyet Rusya’dan sağlanan 1.000.000 altın lira karşılığı nakdi yardımın yanı sıra 60.000 tüfek ve 180.000.000 fişeklik mühimmat da cephelere gönderilmiştir .
Buna ek olarak, halk bazında toplanan yardımlarla Buhara ve çevresindeki Türkistan cumhuriyetlerinden toplu silah ve cephane göndermeleri gerçekleştirilmiştir .
Engeller: Sovyet Bürokrasi ve Hazine Tasarrufu
Ne var ki, Sovyet makamları hazineyi bütünüyle serbest bırakmak yerine bir kısmını “satış geliri” olarak kayıtlara geçirmiş, ya da stratejik dikkat gerektiren dönemde kendileri kullanmıştır .
Buhara Cumhuriyeti’nin Türkiye’ye taahhüt ettiği yardımın ancak yaklaşık %18’i fiilen ulaştırılabilmiştir .
Tarih Yazımındaki Sessizlik ve Bellek Kayıpları
Bu uluslararası dayanışma hikâyesi, resmi ders kitaplarında çoğunlukla “Sovyet Rusya desteği” başlığı altında indirgenmiş; Orta Asya Türkleri’nin özverisi ise görünmez kılınmıştır .
Osman Kocaoğlu’nun anısı, İnönü döneminde Türkiye’den sürgün edilmesi ve ölümünden sonra anısının örtülmesiyle dahî soluklanmıştır .
Sonuç: Köklere Dönüş ve İlham
Buhara Müslümanları’nın Anadolu’ya uzanan yardım eli, yalnızca maddi bir kaynak aktarımı değil; bir milletin köklerinden beslenen vicdanî bir dayanışmanın simgesidir. Bu işbirliği, unutturulmuş bir sayfanın sayfalarını yeniden çevirme çağrısıdır. Dünü bugünle buluşturan çalışmalar, geleceğe yön verecek vizyonun da habercisidir. Orta Asya Türkleri’nin sesi ancak hatırlanırsa yankısını bulur; zira tarih, ancak hatırlananla anlam kazanır.
Yorum Gönder